Tauākī Tūmataitinga Te Rito

E whakamārama ana tēnei tauākī tūmataitinga i te āhua o te whakaemi, te rokiroki, te whakamahi me te tuari a Te Rito i ō mōhiohio whaiaro

He aha a Te Rito?

He ratonga pūmanawa ā-kapua te pūhara Te Rito e tautoko ana i te whakaratonga o ngā whakaakoranga me ngā akoranga whai kounga mā ngā kura, ngā kaituku mātauranga kōhungahunga, Kōhanga Reo me ngā kaituku mātauranga matua.

Ko te kaupapa o Te Rito he waihanga i tētahi mauhanga ā-ākonga kia wātea mai ai ngā mōhiohio mō te ākonga (whaiaro, ētahi kē rānei) ki a rātau, me ngā kaituku mātauranga, ahakoa kei tēhea wāhanga o te ara mātauranga te ākonga. 

Ka whakarite a Te Rito ka whai wāhi atu ngā kaituku mātauranga ki ngā mōhiohio tino hou rawa, tika hoki mō tētahi ākonga kia tōtika ai te tautoko i a ia mai i te rā tuatahi. Ka whakamana a Te Rito kia whakatinanahia tēnei ahakoa he aha te pūnaha whakahaere ākonga (SMS) e whakamahia ana e te kura. Ka taea e ngā kaituku mātauranga te kōwhiri he aha ngā mōhiohio ā-ākonga ka whakaurua e rātau ki Te Rito. Ka taea anō e ngā kaituku mātauranga te kōwhiri ko tēhea te taumahinga a Te Rito e tino hāngai ana ki ō rātau hiahia, ā, ko ngā mōhiohio ā-ākonga e hiahiatia ana mō taua taumahinga ka tukuna aunoatia ki Te Rito mai i te SMS a te kura. 

He aha te mahi a Te Tāhuhu o Te Mātauranga?

E whā ngā mahi a Te Tāhuhu o Te Mātauranga ('te Tāhuhu') e pā ana ki Te Rito:

  • Kaituku ratonga (te whakawātea mai i a Te Rito mā ngā kaituku mātauranga)
  • Kaiwhakapeto raraunga (ko Te Rito pea te puna mōhiohio ka tukuna e ngā kura ki te Tāhuhu mā te whakature, whakaaetanga rānei. He rerekē te kaupapa o te kohikohi i ēnei raraunga mō ia rekureihana, mō ia whakaaetanga rānei, engari kei roto ko te tautoko i ngā mahi ā-tari, ngā whakahaere, me ngā whakatau kaupapahere, ā, i ētahi āhuatanga ka whakamahia mō te rangahau me te tātari.) 
  • Kaitāpae raraunga (ngā puna raraunga whai mana a te Tāhuhu, hei tauira, ka tukuna ngā taipitopito kaituku mātauranga ki Te Rito hei whakarite i te tika o ngā raraunga me te tōtika o te wehewehe i ngā raraunga a ia kaituku mātauranga)
  • Tautoko kaiwhakamahi (te tuku ratonga 'taupaepae āwhina' ki ngā kaiwhakamahi kei te raruraru)

Kei te whakatūria a Te Rito Kaitiakitanga1 hei rōpū whakahaere whai kawenga mō te aromatawai me te tuku tūtohutanga mō ngā whakaemi tōtika, te rokiroki, te whai wāhi, te whakamahi me te tuari i ngā raraunga ā-ākonga i waenga i a Te Rito me ētahi atu wāhi (hei tauira, Ngā Pūnaha Whakahaere Ākonga, te Rēhita Tautoko Akoranga arowhānui, Te Tāhuhu o te Mātauranga me ngā pūnaha a ētahi atu umanga mātauranga me ētahi atu utauta matihiko mātauranga hāngai).

1Ka arotahi a Te Rito Kaitiakitanga me pēhea e whai uara ai te rāngai mātauranga me ana kaiwhakauru mai i ngā raraunga ā-ākonga hei whakapai ake i ngā ao o ngā ākonga, ā, kia whakamahia mō te painga o te rāngai mātauranga. He mea nui hoki te pūrangiaho me te tūturutanga o te whai wāhi ki ngā raraunga me te whakamahinga nā te māmā noa ka hua ake i tētahi pūhara ā-motu mō ngā kaiwhakauru maha. Arā:

  • Ko ngā raraunga taumata ākonga takitahi e whakamahia ana e ngā kura me ngā umanga rāngai mātauranga mō ngā kaupapa whakahaere, mahi tari hoki;
  • Ngā raraunga tōpū, huna tuakiri e whakamahia ana e ngā kura, te rāngai mātauranga me ngā umanga rāngai pāpori mō ngā kaupapa whakahaere, mahi tari hoki;
  • E wātea ana ngā raraunga tōpū, huna tuakiri hoki ki te iwi whānui, ngā whakahaere ā-waho rānei, hei tauira, te ao mātauranga matua.

He aha te take me whai mōhiohio whaiaro a Te Rito?

Kia taea ai e Te Rito te waihanga tētahi mauhanga ā-ākonga mō te ara mātauranga o te ākonga, me whai mōhiohio whaiaro mō te ākonga. 

E whakamana ana te Ture Mātauranga 1989, te Ture Matatapu 2020, Ngā Aratohu Whakahaere Kura ā-Motu (NAG), me ētahi atu tikanga ā-ture i ngā kaituku mātauranga hei whakaemi, hei whakamahi i ngā mōhiohio whaiaro mō ā rātau ākonga e whakahaerehia ana, e rokirokitia ana e rātau i roto i ā rātau pūnaha whakahaere ākonga me ētahi atu utauta matihiko (hei tauira, mātauranga kūkara, ngā ripakaute, aha atu, aha atu). Koinei ngā mōhiohio e whakaemitia ana e Te Rito, ā, ka whakamahia hei waihanga i te mauhanga ā-ākonga.

He pēhea te whakaemi mōhiohio whaiaro a Te Rito?

Whakaemitia ai e Te Rito ngā mōhiohio whaiaro mai i tētahi kaituku mātauranga mā ngā āhuatanga e rua:

  1. Ia rā, ia rā tukuna tāhikotia ngā mōhiohio whaiaro mai i te pūnaha whakahaere ākonga (SMS) a ngā kaituku mātauranga ki Te Rito tonu
  2. Ka tāurua tonutia atu ngā mōhiohio whaiaro ki Te Rito e te kaituku mātauranga.

He aha ngā mōhiohio mō te tangata e whakaemitia ana, e rokirokitia ana e Te Rito?

E toru ngā momo mōhiohio mō te tangata e whakaemitia ana e Te Rito:

  1. Ngā mōhiohio whaiaro me ērā e mōhiotia ai ngā ākonga, ō rātau whānau/kaitiaki me ngā kaimahi a ngā kaituku mātauranga 
  2. Ngā ihirangi i hangaia e ngā kaituku mātauranga, tae atu ki ngā kuputuhi, ngā ororongo, ngā ataata, ngā kōnae me ngā hono tukutuku (ka taea ngā ihirangi matihiko te whakauru ki rō karere, ngā wā hui maramataka, ngā pōhi kaiwhakamahi me ngā tuhipoka)
  3. Ngā mōhiohio whakamahinga a Te Rito:
  • Ngā taipitopito Whai Wāhi ki te Ratonga: I ia takiurunga a te kaiwhakamahi ki Te Rito ka rokirokitia ngā mōhiohio mō taua wā tae atu ki te wā takiuru, te roa o te wā, ngā mōhiohio mō te momo pūrere rorohiko e whakamahia ana, te wāhitau KI o te pūrere rorohiko, me te momo pūtirotiro, pūmanawa taupānga rānei e whakamahia ana hei uru ki Te Rito.
  • Ngā taipitopito Whakamahi Ihirangi: e rokirokitia ana a Te Rito ngā mōhiohio mō te whakamahi i te pūhara tae atu ki ngā wāhi i toroa e ngā kaiwhakamahi o te Pae, ā, me ngā tuemi i tirohia, i whakatikahia, i mukua rānei.
  • Ngā Pihikete: He wāhanga raraunga te pihikete e rokirokitia ana ki te rorohiko a tētahi kaiwhakamahi e herea ana ki ngā mōhiohio mō te kaiwhakamahi. Whakamahia ai e Te Rito ngā pihikete hei rokiroki i tētahi maimai whakamuna haumaru e whakamahia ana hei whakaiti i te maha o ngā wā me whakatūturu anō e tētahi kaiwhakamahi mai i taua rorohiko anō. Kāore e whakaemitia ana ngā mōhiohio whaiaro, e rokirokitia rānei ki tēnei pihikete.

He aha ngā mōhiohio whaiaro, ngā mōhiohio rānei e mōhiotia ai koe e whakaemitia ana, e rokirokitia ana e Te Rito?

E whakaemitia, e whakamahia, e rokirokitia ana e Te Rito ngā mōhiohio whaiaro me ngā mōhiohio e mōhiotia ai ngā ākonga, ō rātau whānau/kaitiaki me ngā kaimahi a ngā kaituku mātauranga. 

Wāhanga Kaiwhakamahi  Wāhanga Mōhiohio Whaiaro ka Whakaemitia
Ngā ākonga

Ngā mōhiohio haurongo:

  • Ingoa
  • Tau Ākonga ā-Motu
  • Rā Whānau
  • Ira tangata
  • Mātāwaka, Iwi 

Ngā mōhiohio rēhita:

  • Kaituku Mātauranga
  • Momo Ākonga
  • Taumata Tau
  • Akomanga 
  • Marautanga 

Ngā Mōhiohio Tautoko Ākonga:

  • Ngā mōhiohio tautoko akoranga (hei whakamahi i roto i te Rēhita Tautoko Rēhita arowhānui)

Ngā mōhiohio matihiko:

  • Ngā whakaahua
  • Ngā whakaaturanga ataata

Ngā Mōhiohio Whakamahinga: 

  • Wāhitau KI
  • Ngā whārangi i toroa
  • Ngā raraunga i tirohia
  • I whakatikahia rānei
Whānau/Kaitiaki

Ngā Mōhiohio Haurongo:

  • Ingoa
  • Ngā taipitopito whakapā 
  • Tu waea
  • Wāhitau īmēra
  • Whanaungatanga ki te Ākonga
Kaimahi Kaituku Mātauranga

Ngā Mōhiohio Haurongo:

  • Ingoa
  • Ngā taipitopito whakapā

Ngā Mōhiohio Whakaako:

  • Ngā taipitopito tūranga whakaako

 

He pēhea te whakahaumaru a Te Rito i ō mōhiohio whaiaro?

Mahi ai a Te Rito i te kapua me te whai i ngā tikanga pai rawa mō te haumarutanga me te tūmataitinga. Whakamahia ai e te kaihoko Te Rito a Microsoft hei kaituku ratonga kapua, ā, e rokirokitia ana ngā raraunga Te Rito ki ngā pokapū raraunga a Microsoft Azure i Ahitereiria. I ia wāhanga o Te Rito, tae atu ki te āhua o te tuku haere i ngā mōhiohio mai i ētahi atu pūnaha ki Te Rito ka tātaritia mō ngā mōrea haumarutanga me te tūmataitinga, me ngā whakangāwaritanga ka whakaurua mai hei tiaki i aua mōhiohio i mua i te whiwhi, te rokiroki rānei i ngā raraunga 'wā tūturu'.

Ko ngā pūkete kaiwhakamahi katoa a Te Rito ka whakatūria mō tētahi kaituku ka oti e ai ki ngā mōhiohio ka tukuna e te whakahaere mātauranga ake, he tokoiti noa rānei e ngā kaituku mātauranga (hei tauira, ka whakatūria pea he pūkete Kaiwhakarite Tautoko Akoranga e tētahi Kāhui Tautoko Akoranga puta noa i ngā kaiwhakarato mātauranga maha). 

E kore e taea e tētahi tangata mai i waho o te kaituku mātauranga te waihanga tētahi pūkete. He tūranga tō ia pūkete i Te Rito i tautapatia atu e whakatepe ana i te whānuitanga ka taea e te kaiwhakamahi, ā, he aha ngā mōhiohio ka whai wāhi atu rātau. 

Ko ngā raraunga katoa ka tukuna i waenga i ngā tūmau a Te Rito me te kiritaki a Te Rito (pūtirotiro tukutuku, taupānga waea atamai, taupānga paparorohiko), me ngā raraunga ka tukuna i waenga i ngā rokiroki raraunga ā-waho tae atu ki ngā pūnaha whakahaere ākonga, ka whakamunatia mā te TLS (Papanga Kawenga Haumaru). Mai i te tau 2019, koinei ngā hangarau haumarutanga arowhānui e whakamahia ana e ngā pēke, ngā kaihokohoko tuihono, arā atu, arā atu, hei whakarite ka noho matatapu ngā raraunga katoa. 

Ngā kawenga o te kaituku mātauranga

E herea ana ngā kaituku mātauranga ka hiahia ki te whakamahi i Te Rito kia ū tonu ki ngā mātāpono tūmataitinga o te Ture Matatapu o Aotearoa 2020 ina whakamahi ana i a Te Rito. Kei roto i tēnei ko te whakarite: 

  • ka tika te whakaemi me te rokiroki ki Te Rito e taua kaituku mātauranga (ahakoa mā te tukutahi, ka tāurua rānei e ngā kaimahi), ā, mā tētahi āhuatanga tūmataiti 
  • he tika ngā mōhiohio, ā, he hou tonu
  • ko te hunga anake e āhei ana ki ngā mōhiohio ka whai wāhi atu
  • ka whakahaeretia e ngā kaiwhakamahi i roto i tō rātau whakahaere ngā whakahaerenga me te whakamaru kupuhipa tōtika (hei tauira, kāore i te tuari takiuru). 

Ngā kawenga o te Tāhuhu

E tautoko ana a Te Rito i ngā rerenga raraunga i waenga i ngā pūnaha rerekē maha. Arā he:

  • whakarei ake i te ratonga e tukuna ana (hei tauira, ngā pūtake raraunga whai mana, ngā pūnaha umanga mātauranga hei whakawhiti raraunga pērā i ngā aho marautanga, ngā paerewa akoranga NCEA) tērā rānei
  • tono nā tētahi kaituku mātauranga (hei tauira, pūnaha whakahaere ākonga, ngā utauta aromatawai, he pūmanawa mātauranga kē rānei)

Ka whakarite te Tāhuhu ka ū tētahi pūnaha e tūhono ana ki Te Rito ki ngā paerewa haumarutanga me te tūmataitinga iti rawa, me ngā momo mōrea e tautuhia ana ka tika te whakangāwari, te whakahaere rānei. Ka whakamātautauria e te Tāhuhu te taumahinga o Te Rito, tae atu ki te taumahinga i hangaia hei whakarite i te haumarutanga me te tūmataitinga o ngā mōhiohio i te noho wātea mai ki ngā kaituku mātauranga, ā, ka tuku aunoa i ngā pāti e hiahiatia ana me ngā whakahou ki te pūnaha.

Ka arotakehia ia mahi a tētahi kaiwhakamahi i roto o Te Rito hei whakarite ka ū te kaituku ki ōna herenga i raro i Te Ture Matatapu 2020, otirā ina tonoa e te tangata ngā mōhiohio ko wai kei te toro, whakatika rānei i ngā mōhiohio mō taua tangata mai i tētahi kaituku mātauranga.

Te uru ki ngā mōhiohio whaiaro i roto i Te Rito

Kāore te Tāhuhu me ētahi atu kaimahi umanga rāngai mātauranga i te whai wāhi tōtika atu ki ngā mōhiohio i roto o Te Rito, hāunga ngā kaimahi whāiti ake kei roto i te Taupaepae Ratonga a Te Tāhuhu mō te tautoko i ngā kaiwhakamahi te take. E tukuna ana a Te Rito hei ratonga ki ia kaituku mātauranga e kōwhiri ana ki te whakamahi i a Te Rito. Ka noho haumaru ngā mōhiohio o ia kaituku mātauranga, ā, ka wehea mai i ētahi atu mōhiohio kaituku mātauranga engari ia mēnā kua whakamanatia e tētahi whakaaetanga me te tautoko e ngā kawa tūmataitinga tōtika (hei tauira, i roto i tētahi kāhui tautoko akoranga). 

Ko ngā kaituku mātauranga ka whakatau ko ēhea o ana kaimahi ka whai wāhi atu ki Te Rito, ā, he aha tō rātau tūranga. Ka taea e ngā kaiwhakarato mātauranga te kōwhiri mēnā ka tukuna kia whai wāhi atu tētahi pātui mātanga, kaitautoko ā-waho rānei i ā rātau ākonga (hei tauira, he kaimahi tari ā-rohe a te Tāhuhu, he kaimahi whakahaere kaituku Tautoko Akoranga rānei), kāore rānei, ā, he aha te tūranga o taua tangata i roto o Te Rito. 

Ka takiuru he kaituku mātauranga ki Te Rito mā te whakamahi i te Takiuru Rāngai Mātauranga (ESL). Ka tukuna ngā kaimahi kia uru e ngā Kaiwhakamana i tautapatia i roto i ia kaituku mātauranga mā te ESL. E hiahiatia ana he whakaaturanga e te tukanga nei hei whakaritenga haumarutanga ina whakaae ana kia whai wāhi atu. 

Ina neke tētahi ākonga mai i tētahi kaituku mātauranga (i roto i te rāngai whakature), ka tukuna aunoatia ētahi mōhiohio tautoko akoranga ki te kaituku mātauranga whai ake hei whakarite ka haere tonu te tuku ratonga. Ka pēnei mō ngā raraunga ākonga anake kei te rāngai ECE me te whakaaetanga mātua.

Ngā Mātanga Hangarau Mōhiohio a Te Tāhuhu

Ka whai wāhi atu ētahi kaimahi mātanga hangarau mōhiohio tokoiti a Te Tāhuhu ki Te Rito mō te tuku tautoko [hangarau] anake ki ngā kaituku ratonga e raruraru ana me te pūhara. Ka whai wāhi anake ngā kaimahi a Te Tāhuhu ki Te Rito hei urupare ki tētahi tono tautoko me ngā kōrerorero hoki me te kaituku mātauranga ake. Ka whiwhi anō ngā kaimahi mātanga IT a Te Tāhuhu i whakamanatia ki ngā whakangungu mō te tūmataitinga, ā, me ngā here me ngā whakatiki mō te whai wāhi atu. Ka arotakehia ngā whai wāhi atu katoa a ngā kaimahi mātanga IT a Te Tāhuhu ki Te Rito.

Te tuari mōhiohio ki rōpū kē

Kāore e tuarihia e Te Rito ngā mōhiohio (whaiaro, he mea kē rānei) ki tētahi rōpū kē engari ia menā kua whakamanatia, e herea rānei e te ture. 

Corefour Inc.

He whāiti te whai wāhi atu a ngā kaimahi a te kaihoko Te Rito (Corefour Inc.) ki ngā mōhiohio a Te Rito hei tuku i ngā tautoko hangarau ki ngā kaiwhakamahi a Te Rito (hei tauira, ngā taumahinga taupaepae ratonga).

Te Tāhuhu 

E tukuna ana e Te Rito ngā mōhiohio huna tuakiri, tōpū hoki ki te Tāhuhu hei whakarei ake i te whakarato i a Te Rito (ngā mōhiohio whakamahinga), me te tautoko i ngā mahi whakamahere me te tuku rauemi (ngā mōhiohio tautoko akoranga).  

Pānui hokohoko

Kāore a Te Rito e tuku i ngā momo pānui hokohoko ki te kaiwhakamahi Te Rito. I tua atu i tēnei, kāore e hokona atu e te Tāhuhu hei kaituku ratonga, e te kaihoko rānei ngā mōhiohio, raraunga rānei mō ngā kaiwhakamahi ki tētahi kamupene o waho.

Ō tika i raro i te Ture Matatapu

E āhei ana te tangata ki te tono i tētahi tārua o ngā mōhiohio whaiaro e puritia ana mōna, te tono kia whakatikahia mēnā kei te hē, kia tāpirihia he tauākī whakatika mēnā kei te taupatupatu mō te tika o ngā mōhiohio.

Ka taea e ngā tāngata (ngā ākonga me ngā whānau/kaitiaki) te whakapā atu ki tō rātau kaituku mātauranga ka tono mō tētahi tārua o ngā mōhiohio e puritia ana e te kaituku mātauranga (tae atu ki ngā mōhiohio Te Rito). Ka taea e ngā kaituku mātauranga te whakapā atu ki TeRitosupport@edsby.com mēnā kei te hiahia āwhina rātau ki te tango mōhiohio mai i a Te Rito hei urupare ki tētahi tono Ture Matatapu. I tētahi āhuatanga tino rerekē kei waenga te tangata i ngā kaituku mātauranga nō reira kāore ōna kaituku mātauranga hei tono, ka āhei taua tangata ki te whakapā atu ki te wāhitau īmēra i runga ake, ā, ka whakarite te Tāhuhu ka arohia tana tono.

Ka kitea e ngā kaimahi ngā mōhiohio e rokirokitia ana mō rātau mā te tono tahua 'Ngā Mōhiohio Whaiaro' kei roto i te atahanga kaiwhakamahi Te Rito, me te whakatika i aua mōhiohio mā te pūnaha whakahaere ākonga a te kaituku, te ratonga Takiuru Rāngai Mātauranga, te atahanga kaiwhakamahi a Te Rito rānei (e ai ki te kaupapahere whakahaere mōhiohio a te kaituku).

Ture Mōhiohio Ōkawa

Ko te whakarite kāore ngā mōhiohio a Te Rito i te 'puritia’ e te Tāhuhu mō ngā kaupapa o te Ture Mōhiohio Whaimana. 

Ina whakarato ana i a Te Rito kei te tuku te Tāhuhu i tētahi ratonga 'kaitiaki mōhiohio haumaru' ki te rāngai. Ina tuku ana i tēnei ratonga, e puritia ana e te Tāhuhu aua mōhiohio mā ngā kaituku mātauranga hei māngai. E kī ana te wāhanga 2(1)(f) o te Ture Mōhiohio Whaimana ko ngā mōhiohio e puritia ana e te Tāhuhu hei māngai ehara i te mōhiohio whaimana i raro i taua Ture. 

Ko te pānga o tēnei ko ngā tono OIA ka whiwhi i te Tāhuhu mō ngā mōhiohio e puritia ana e Te Rito mā tētahi kura ka whakawhitia ki te kura, ngā kura rānei e tika ana mō tētahi urupare ki te kaitono. 

Te Whakahaere Wāwāhitanga Tūmataitinga

Ka tino whakamōhio haere te Tāhuhu i ngā kaituku mātauranga mō ngā wāwāhitanga tūmataitinga, ā, ka tautoko i ngā kaituku mātauranga ki te whakahaere i tētahi raruraru tūmataitinga e pā ana ki Te Rito. 

Ka tino whakamōhio atu ngā kaituku mātauranga ki te Tāhuhu mō ngā wāwāhitanga tūmataitinga i tino pā mai, e whakapaetia ana rānei mō Te Rito. Me uru ki te whakamōhiotanga ko ngā rautaki whakangāwaritanga e whakahaeretia ana e te kaituku mātauranga hei whakahaere i te wāwāhitanga.

Me he pātai āu e pā ana ki te Taukī Tūmataititanga nei, whakapā ki TeRito@education.govt.nz